O psalmach mesjańskich

Co „ludzie boży” mówią o Mesjaszu?

W Księdze Psalmów wyróżniamy – jak wiadomo – różne grupy tematyczne. Pisaliśmy już o tym w naszym czasopiśmie (p. „Na Straży”, 1988, nr 1, s. 13-17). Dziś naszą uwagę skierujemy na psalmy mesjańskie – psalmy, które zawierają proroctwa o mającym się objawić Mesjaszu. Jest rzeczą oczywistą, że są to także psalmy królewskie, ponieważ mówią o królu, a Mesjasz po zwycięstwie na krzyżu Golgoty stał się „Królem królów i Panem panów” (Obj. 19:16). Jak wiadomo, psalmy, chociaż zasadniczo są modlitwami, hymnami pochwalnymi, niekiedy wspomnieniami z historii Izraela, zawierają także ważne elementy prorocze. Eschatologia (od gr. eschatos ‚ostatni‘ i logos ‚słowo, nauka‘), czyli nauka o czasach ostatecznych, stanowi bardzo ważny aspekt tekstów psalmicznych. Jest rzeczą godną zapamiętania, że Księga Psalmów jest najczęściej cytowaną w Nowym Testamencie księgą Starego Testamentu; prawie połowa wszystkich cytatów ze ST, które mają znaczenie mesjańskie, pochodzi w pismach NT właśnie z Księgi Psalmów. Sprawia to, że księga ta, powstała w odległej przeszłości, odgrywa w nauce o Jezusie Chrystusie bardzo ważną rolę. Jezus sam powiedział słowa: „… musi się spełnić wszystko, co jest napisane o mnie w zakonie Mojżesza i u proroków, i w Psalmach”* (Łuk. 24:44). Psalmy zawierające proroctwa o Mesjaszu zwane są przez biblistów mesjańskimi; najwyraźniejsze są pod tym względem Psalmy 2 i 110; w innych, uznawanych za mesjańskie – 22, 40, 41, 45, 69, 72, 118 znajdujemy tylko elementy proroctw o mającym się objawić Mesjaszu.

Kim zapowiadany Mesjasz jest w psalmach mesjańskich? Otóż autorom tych psalmów w ich wizjach prorockich jawi się On jako Pomazaniec – Syn Boży (Psalm 2), jako kapłan (Psalm 110), jako kamień węgielny budowli (Psalm 118), wreszcie jako król (Psalm 2, 110).

Rozważmy na początek Psalm 2 – „stary tekst modlitewny Izraela” i ważny psalm mesjański; bibliści poświęcili mu wiele opracowań. Mamy wiele ulubionych psalmów, niektóre z nich znamy na pamięć, ale Psalm 2 raczej do nich nie należy. Tymczasem właśnie ten psalm, występujący zaraz po Psalmie 1, w którym ukazane zostały dwie drogi życia – pobożna i bezbożna, w niewielu wersetach zawiera właściwie cały Boski Plan Wieków, jest wręcz jakby konspektem wykładu na ten temat; żaden inny psalm mesjański nie może się z nim pod tym względem równać. Treść tego psalmu jest nadzwyczaj przejrzysta, a myśl konsekwentnie przeprowadzona: wbrew niektórym opiniom nie jest to więc psalm trudny (G. Ravasi I 143).

Tekst Psalmu 2 stanowi zamkniętą w sobie całość. Na początku Psalmista kreśli w nim stan narodów, kiedy to „ludy myślą o próżnych rzeczach”, a „królowie ziemscy i książęta zmawiają się społem przeciw Panu i Pomazańcowi jego” (w. 1-3), następnie przedstawia status Boga jako władcy wszechmocnego i Jego interwencję (w. 4-5), dalej ustanowienie Mesjasza i Jego bezwzględne rządy wobec nieposłusznych (w. 6-9); wreszcie zarządzenie dla mieszkańców ziemi: „Służcie Panu z bojaźnią” (w. 10-12). Już w tym psalmie – jak widzimy – zjawia się proroctwo o Mesjaszu – Pomazańcu Najwyższego, królu na Syjonie, Synu Bożym: „Ja ustanowiłem króla mego na Syjonie, świętej górze mojej. Ogłoszę zarządzenie Pana. Rzekł do mnie: Synem moim jesteś. Dziś cię zrodziłem” (w. 6-7). Jest on przeciwstawieniem dla królów ziemskich, knujących przeciwko Bogu (w. 2-3). „Wzmianka o Syjonie umieszcza Pomazańca pośród potomków dynastii Dawidowej, której punktem wyjścia był Syjon” (W. Borowski 58). „Złożył Pan Dawidowi niezłomną przysięgę, której nie cofnie: Jednego z potomków twoich osadzę na tronie twoim” (Psalm 132:10). Wiemy, że Jezus pochodził właśnie z rodu Dawida i w Ewangeliach określany jest mianem „Syna Dawidowego” („Synu Dawidowy, zmiłuj się nad nami” – Mat. 9:27, 21:15; podobnie Mar. 10:48, 12:35-37;
Łuk. 18:39, 20:41-44). Werset 6. o ustanowieniu króla na Syjonie stanowi centralny punkt całego psalmu.

Syjon, pierwotnie nazwa twierdzy nie zdobycia, wzniesionej przez Jebuzytów – pierwotnych mieszkańców miasta – na wzgórzu Ofel w południowo-wschodniej części Jerozolimy, następnie nazwa całego wzgórza, zajmuje w historii Izraela i eschatologii szczególne miejsce. Król Dawid po pokonaniu Jebuzytów i zdobyciu Jeruzalemu (2 Sam. 5:6-9) sprowadził na nie arkę przymierza (6:1-18), a jego syn, król Salomon wzniósł na Syjonie wspaniałą świątynię dla Wszechmocnego; od tej pory Syjon stał się górą świętą – miejscem pobytu Boga, celem pielgrzymek pobożnych Izraelitów (por. psalmy pielgrzymek 120-134), źródłem błogosławieństw i obiektem westchnień wygnańców; „Albowiem Pan wybrał Syjon i chciał go na swoje mieszkanie. Tu miejsce odpocznienia mego na wieki” (Psalm 132:13); „Niech ci błogosławi Pan z Syjonu, abyś oglądał szczęście Jeruzalemu po wszystkie dni życia twego!” (Psalm 128:5; Psalm 134:3); „Nad rzekami Babilonu – tam siedzieliśmy i płakaliśmy na wspomnienie Syjonu” (Psalm 137:1). Nazwą Syjon zaczęto określać także Jerozolimę – miasto święte, „miasto Pana Zastępów” (Psalm 48:9). „Pięknie wzniesiona jest rozkosz całej ziemi, Góra Syjon, na krańcach północnych, miasto Króla Wielkiego” (Psalm 48:3). Syjon ze swoją świątynią nabrał aspektu prorockiego i począł być widziany jako centrum władzy duchowej w królestwie mesjańskim, jako stolica mesjańska: „I stanie się w dniach ostatecznych, że góra ze świątynią Pana będzie stać mocno jako najwyższa z gór i będzie wyniesiona ponad pagórki, a tłumnie będą do niej zdążać wszystkie narody. […], gdyż z Syjonu wyjdzie zakon a słowo Pana z Jeruzalemu” (Izaj. 2:2-3). W świetle tego proroctwa Syjon i Jeruzalem staną się szczęściem i radością wszystkich narodów. Stąd Bóg będzie objawiał swoją moc, chwałę i zsyłał błogosławieństwo dla wszystkich. Tak właśnie widzi Syjon autor Listu do Hebrajczyków (niewątpliwie apostoł św. Paweł, gdyż świadczy o tym chociażby sposób argumentacji znanej nam z pism tego Apostoła), gdy pisze o powołanych, zachęcając ich do wytrwania na drodze poświęcenia: „Lecz wy podeszliście do góry Syjon i do miasta Boga żywego, do Jeruzalem niebieskiego i do niezliczonej rzeszy aniołów, do uroczystego zgromadzenia…” (Hebr. 12:22). Konkordancja do Biblii Gdańskiej rejestruje 38 wersetów z nazwą Syjon z Księgi Psalmów, 41 z księgi proroka Izajasza, 42 z innych ksiąg ST, 7 wersetów z ksiąg NT.

Słowa Psalmu 2:7: „Synem moim jesteś, dziś cię zrodziłem” cytuje apostoł św. Paweł w przemówieniu do Żydów w Antiochii (Dzieje Ap. 13:33), ponownie w Hebr. 1:5, 5:5. W w. 8 naszego psalmu Wszechmogący daje swojemu Pomazańcowi wielką obietnicę: „Proś mnie, a dam ci narody w dziedzictwo i krańce świata w posiadanie”. Jest to zapowiedź uniwersalnego władztwa Pomazańca. Wiemy, że proroctwo o Mesjaszu spełniło się w Jezusie Chrystusie, „bo On musi królować, dopóki nie położy wszystkich nieprzyjaciół pod stopy swoje” (1 Kor. 15:25); „Król królów i Pan Panów” (Obj. 19:16). W NP psalm nosi tytuł: „Triumf Pana i Jego Pomazańca nad wrogami”. Obietnica o pełni władzy spełniła się dla Jezusa po zmartwychwstaniu: „Dana mi jest wszelka moc na niebie i na ziemi” – Mat. 28:18.

1. 9: „Rozgromisz je berłem żelaznym, roztłuczesz jak naczynie gliniane”. Berło żelazne (w innych tłumaczeniach: laska, rózga) to symbol władzy i potęgi; nieraz też jeszcze występuje w tekstach biblijnych (por. np. Psalm 45:7, Psalm 110:2), także w praktyce władców i urzędników świeckich różnych narodów. Ten obraz powtórzony jest w Księdze Objawienia 2:27 i jest elementem czasów przyszłych. W Dniu Pańskim, wielkim Dniu chwały Pana, „wszystkie narody, któreś Ty stworzył, przychodząc kłaniać się będą przed obliczem Twoim Panie! I wielbić będą imię Twoje” (Psalm 86:9). Dzień Pański, o którym tyle prorokowali prorocy, będzie dniem światła i szczęścia dla ludu Bożego, ale jednocześnie dniem gniewu – dniem sądu dla grzeszników (Amos 5:18,20). Psalm 2 przynosi więc czytelnikowi rozległą perspektywę eschatologiczną. Psalm kończy optymistyczny akcent: „Szczęśliwi wszyscy, którzy mu ufają” (w. 12).

Z Psalmem 2 można zestawić Psalm 110, również niedługi (zaledwie 7 wersetów) i niemniej słynny psalm mesjański. Żaden inny psalm nie wywołał wśród biblistów tak wiele dyskusji i hipotez jak ten właśnie psalm. W przeciwieństwie do Psalmu 2, który jest anonimowy, tutaj już w w. 1 czytamy: „Psalm Dawidowy” i dalej: „Rzekł Pan Panu memu: Siądź po prawicy mojej, aż położę nieprzyjaciół twoich jako podnóżek pod nogi twoje”; sam Jezus, tłumacząc faryzeuszom w. 1 tego psalmu w Mat. 22:44 (Mar. 12:36) świadczy o autorstwie Dawida, podobnie apostoł św. Piotr w kazaniu w dzień zesłania Ducha Świętego (Dzieje Ap. 2:34-35). W psalmie tym znajdujemy te same osoby działające, co w Psalmie 2 – Jahwe i Jego Syn, te same zasadnicze wątki i tematy; ze względu na to niektórzy bibliści przypuszczają nawet zależność Psalmu 2 od Psalmu 110 (K. Romaniuk). W NT żaden inny tekst ST nie jest tak często dosłownie cytowany jak ten właśnie psalm – tyczy to w. 1 i 4. Werset 4 brzmi: „Przysiągł Pan i nie pożałuje: Tyś kapłanem na wieki według porządku Melchisedeka”. Oprócz cytatów całych (np. Mat. 22:44; Mar. 12:36; Dzieje Ap. 2:34; Hebr 1:13) i uproszczonych, wiele jest aluzji (np. Mar. 16:19; Rzym. 8:34; 1 Kor. 15:25; Efezj. 1:20-22; Hebr. 1:3 itd.), z których najczęstsza jest: „siedzi po prawicy” – to wyrażenie jest równoznaczne z wstąpieniem do nieba. Bardzo wysoko cenił Psalm 110 Marcin Luter (10 XI 1483 – 18 II 1546), który w 1535 r. wygłosił na jego temat aż 8 kazań. Powiedział też, że „Psalm 110 jest jedynym prawdziwie wielkim psalmem naszego
najukochańszego Pana, Jezusa Chrystusa” (cyt. G. Ravasi IV 99). Na temat Psalmu 110 powstała wielka literatura, prawdziwa powódź bibliografii, stał się on też tematem wielu utworów muzycznych i poetyckich.

W Psalmie 110 łatwo możemy wyodrębnić dwie wyraźne części: część pierwsza to w. 1-3, druga obejmuje w. 4-7. Każda z nich ma znowu wyraźną budowę dwuczęściową – rozpoczyna się „wyrocznią” Boga, rodzajem deklaracji wobec Pomazańca; kontynuują je komentarze Psalmisty o ich znaczeniu i konsekwencjach. Obydwie deklaracje mają głębokie znaczenie teologiczne – pierwsza to intronizacja króla Syjonu, wprowadzenie Go na tron, druga to nominowanie Go na arcykapłana: „Tyś kapłanem na wieki według porządku [BT: na wzór] Melchisedeka” (w. 4).

Posadzenie króla Syjonu po prawicy, a więc na miejscu bardzo ważnym, to awans na głównego przedstawiciela Wszechmogącego. Panowanie Pomazańca w tysiącletnim Królestwie będzie uniwersalne i ogarnie cały świat: „Berło mocy twojej ześle Pan z Syjonu: Panuj wśród nieprzyjaciół swoich!” (w. 2.). Wątek znany już z Psalmu 2 (w. 8-9), a poszerzony w wersecie 3. Psalmu 110: „Lud twój chętnie pójdzie za tobą w świętej ozdobie, gdy wystawisz wojsko swoje; młódź twoja zrodzi ci się jak rosa z zorzy porannej”.

Słowa te, sprawiające trudność egzegetom, przypominają jednak cytowany już z Izajasza tekst o pokojowych rządach Pana nad wszystkimi narodami: „I pójdzie wiele ludów, mówiąc: Pójdźmy w pielgrzymce na górę Pana, do świątyni Boga Jakuba” (Izaj. 2:3). Ta „góra Pana”, Syjon, jest tutaj znowu wymieniona.

Powtórzmy wspomniany już werset 1. Psalmu 110; to słowa: „Rzekł Pan Panu memu: Siądź po prawicy mojej, aż położę nieprzyjaciół twoich jako podnóżek pod nogi twoje!”. W innych tłumaczeniach początek tego wersetu brzmi: „Wyrocznia Boga dla Pana mego” i dalej: „… pod stopy twoje”. Tak czy inaczej wstęp ten jest niezwykły – brzmi jak uroczyste rozporządzenie, dekret, przekazywany adresatowi. Słowa te to zapowiedź pierwszego etapu działalności Pana w czasie wtórej obecności: „Aż położę nieprzyjaciół…” to zapowiedź Dnia Jahwe, Dnia Pańskiego, „w którym Królestwo Boże pod władzą Chrystusa ma być stopniowo ustanawiane na ziemi” (I Tom, wyd. 1994, s. 307; Mat. 16:27). Nietrudno powiedzieć, skąd Psalmista zna tę „wyrocznię” – dotyczy ona samego Jezusa Chrystusa i powstała niewątpliwie z natchnienia Ducha Świętego; autorem psalmu jest bowiem przede wszystkim Pan Bóg; już w 1 Sam. 16:13 i w Psalmie 51:13 czytamy, że Dawid był namaszczony Duchem Świętym; Jezus też, przytaczając ten tekst, stwierdza: „Wszak sam Dawid powiedział w Duchu Świętym…”– Mar. 12:36, a apostoł św. Piotr we wspomnianym już kazaniu w dzień zesłania Ducha Świętego stwierdza, że Dawid był prorokiem (Dzieje Ap. 2:30). Dla Jezusa cytującego ten werset jest to oczywiste. Mielibyśmy więc tutaj pierwsze wyraźne proroctwo o Jezusie, co warto zauważyć, ponieważ – jak uważają niektórzy bibliści – dopiero czasy Izajasza (Izaj. 7:14, 9:5-6) i Micheasza (Mich. 5:1) przynoszą przekazy wykształconego obrazu Mesjasza (H. Brandenburg II 161). W żadnym innym psalmie nie znajdujemy takiego wstępu; wyrażenie „po prawicy” niejeden raz występuje w pismach NT w charakterystyce zmartwychwstałego Jezusa (Dzieje Ap. 7:55; Rzym. 8:34; Efezj. 1:20; 1 Piotra 3:22). W zdaniu: „Aż położę nieprzyjaciół twoich jako podnóżek pod nogi twoje” widzimy wyraźne nawiązanie do tronów ówczesnych władców; podstawy tronów stanowiły mianowicie wizerunki wrogów. Pamiętajmy jednak, że najważniejszą pracą Pana Jezusa jest zniszczenie grzechu i śmierci, a więc zła w ogóle. Jakże wymowne są w związku z tym słowa ap. św. Pawła, częściowo już cytowane: „Bo On musi królować, dopóki nie położy wszystkich nieprzyjaciół pod stopy swoje. A jako ostatni wróg zniszczona będzie śmierć. Wszystko bowiem poddał pod stopy jego. Gdy zaś mówi, że wszystko zostało poddane, rozumie się, że oprócz tego, który mu wszystko poddał” (1 Kor. 15:25-27). Słowa te zawierają pełną interpretację mesjańską, znaną już pierwotnemu kościołowi. Podobnie jak słowa św. Piotra w kazaniu w dzień zesłania Ducha Świętego (Dzieje Ap. 2:14-41), słowa apostoła św. Pawła w Liście do Filipian 2:5-11.

W w. 4. Pomazaniec jest mianowany „kapłanem na wieki według porządku Melchisedeka” (BT: na wzór). Kapłan to od początku kształtowania się Zakonu bardzo ważna instytucja. Kto to był kapłan? W ST kapłan był pośrednikiem między Bogiem a ludźmi, kapłani reprezentowali lud wobec Boga i Boga wobec ludu. Kapłani wywodzili się z rodu Aarona, gdyż tak postanowił Bóg na Synaju wobec Mojżesza; pierwszymi kapłanami w myśl tego polecenia był Aaron i jego czterej synowie (2 Mojż. 28:1, 29:7-9, 29-30), namaszczeni olejem namaszczenia. Naszym pośrednikiem, arcykapłanem jest sam Jezus Chrystus, tylko przez Niego prowadzi droga do Boga. Jezus powiedział przecież uczniom: „Ja jestem droga i prawda żywot, nikt nie przychodzi do Ojca tylko przeze mnie” (Jan 14:6). Najjaśniej status Jezusa tłumaczy ap. św. Paweł, który kapłaństwu Jezusa poświęca w Liście do Hebrajczyków wiele miejsca (np. Hebr. 4:14-16, 5:1-10). „Tak i Chrystus nie sam sobie nadał godność arcykapłana, lecz uczynił to Ten, który do niego powiedział: Jesteś moim Synem, dzisiaj zrodziłem ciebie. Jak i na innym miejscu mówi: Tyś kapłanem na wieki według porządku [BT: na wzór] Melchisedeka” (Hebr. 5:5-6). Autor Listu do Hebrajczyków interpretuje więc status Jezusa, cytując znane nam już wersety z naszych dwóch psalmów.

Co wiąże Jezusa Chrystusa z Melchisedekiem, jak można to rozumieć?

Melchisedek, król Salemu, czyli przedizraelskiej Jerozolimy, i jednocześnie kapłan Boga Najwyższego, jest postacią dość tajemniczą; znamy tę scenę, kiedy zjawia się po raz pierwszy w opisie historii życia Abrahama (1 Mojż. 14:18-20), który złożył mu dziesięcinę – tu w Psalmie 110 w. 4 Melchisedek wymieniony jest w ST po raz drugi. Ap. św. Paweł w Liście do Hebrajczyków poświęcił mu wiele uwagi, omawiając kapłaństwo Jezusa (Hebr. 7:1-10) i wspomina Melchisedeka niejeden raz (Hebr. 5:10, 6:20, 7:11,15,17); cytuje także omawiany werset z naszego psalmu (Hebr. 7:15;) i znany nam już w. 7 z Psalmu 2 (Hebr. 5:5). W Liście do Hebrajczyków czytamy o Melchisedeku: „Ten to Melchisedek, król Salemu, kapłan Boga Najwyższego, który wyszedł na spotkanie Abrahama, gdy wracał po rozgromieniu królów, pobłogosławił mu. […] Imię jego znaczy najpierw król sprawiedliwości, następnie zaś król Salemu, to jest pokoju. Bez ojca, bez matki, bez rodowodu, nie mający ani początku dni, ani końca życia, lecz podobny do Syna Bożego, pozostaje kapłanem na zawsze” (Hebr. 7:1,3). Odpowiadając na pytanie, dlaczego Jezus jest arcykapłanem na wzór Melchisedeka, powiemy, co następuje: Melchisedek był kapłanem Boga Najwyższego i królem – tak jak Chrystus; był królem miasta Salem (które znaczy ‚pokój‘) – tak jak Chrystus jest królem pokoju; bez rodowodu, a więc wieczny – tak jak Chrystus; raz tylko złożył ofiarę – tak jak Chrystus; złożył w darze chleb i wino – Jezus złożył w ofierze swoje życie – ciało i krew, których symbole w postaci chleba i wina ustanowił w czasie Ostatniej Wieczerzy. Przedstawiciel Najwyższego, król na Syjonie będzie więc także kapłanem i jego kapłaństwo będzie trwało wiecznie – Jezus jest kapłanem na wzór Melchisedeka. W Liście do Hebrajczyków czytamy o Jezusie jeszcze inne słowa i określenia: miłosierny i wierny arcykapłan przed Bogiem dla przebłagania za grzechy ludu (Hebr. 2:17), wielki arcykapłan, który przeszedł przez niebiosa (Hebr. 4:14), arcykapłan dóbr przyszłych (Hebr. 9:11), kapłan wielki nad domem Bożym (Hebr. 10:21).

Dzięki temu właśnie Melchisedek – kapłan bez genealogii, która była warunkiem kapłanów lewickich, jest przywoływany (co w innym wypadku mogłoby się niewtajemniczonym wydawać dziwne) jako figura na Jezusa Chrystusa, „którego urząd kapłański jako kapłana nowego obrządku w tysiącletnim Królestwie będzie nieograniczony” („Co kaznodzieja Russell odpowiadał na zadawane jemu liczne pytania”, 1947, s. 274). W przeciwieństwie do kapłanów lewickich Jezus Chrystus „sprawuje kapłaństwo nieprzechodnie [BT: „nieprzemijające”], ponieważ trwa na wieki” (Hebr. 7:24); „Takiego to przystało nam mieć arcykapłana, świętego, niewinnego, nieskalanego, odłączonego od grzeszników i wywyższonego nad niebiosa…” (Hebr. 7:26). Przywołana postać Melchisedeka jest świadectwem rozumienia przez kościół pierwotny proroctwa o Jezusie; por. też wspomniane już kazanie apostoła św. Piotra (Dzieje Ap. 2:31-35).

„Melchisedek zaś, król Salemu, wyniósł chleb i wino” (1 Mojż. 14:18); widzimy, że Melchisedek jest do końca figurą na Jezusa Chrystusa i Jego zbawczą ofiarę; jego dary to przecież nic innego jak wspomniane już figury znanych nam z Ewangelii symboli ciała i krwi Pańskiej.

Ze względu na wieloraką figuralność postaci Melchisedeka Psalm 110 cieszył się dużą popularnością w społeczności w Qumran (Ravasi IV 170). Figura Melchisedeka i jej wypełnienie w Jezusie Chrystusie to piękny przykład nieustannej korespondencji, jaka istnieje między Starym a Nowym Testamentem.

„Będzie sądził narody” (w. 6) – zapowiedź sądu nad mieszkańcami ziemi, dzień gniewu to nieodłączny element wizji Dnia Pańskiego (a więc czasu obecności Pańskiej), jaki znajdujemy w proroctwach, np. u Izajasza (13:9-10,13); Joela (1:15); Micheasza (5:14); Sofoniasza (1:14-18). Dzień sądu opisuje obrazowo ewangelista św. Mateusz w Mat. 25:31-46.

„Będzie pił w drodze ze strumienia, dlatego głowę podniesie” (w. 7). Werset ten sprawia egzegetom wiele trudności. Wydaje się jednak, że nie jest tak źle – będzie pił wodę, a więc to, co daje życie, wodę życia; i podniesie głowę (por. przeciwnie o nieprzyjaciołach: Roztrzaska głowy; BT: zetrze głowy) – podniesienie głowy to zwyczajny gest i postawa zwycięzców (por. np. Psalm 3:4; Psalm 27:6; Psalm 83:3). Niektórzy egzegeci uważają, że picie wody ze strumienia należało do starych izraelskich zwyczajów koronacyjnych (H. Brandenburg II 163). Salomon, syn Dawida rzeczywiście został namaszczony na króla przez kapłana Sadoka i proroka Natana właśnie przy źródle Gihon, które nigdy nie wysycha; znajduje się ono na wschód od Jeruzalem w dolinie Cedronu (1 Król. 1:33-34,45). Można zauważyć też tłumaczenie, według którego pierwotny odpowiednik strumienia (derek) ma w języku ugaryckim znaczenie ‚panowania‘ (G. Ravasi IV 161; por. w. 1). Tak czy inaczej zarówno wstęp Psalmu 110, jak i jego zakończenie wiąże w jedno intronizację i koronację Pomazańca, zapewniając Mu panowanie i jeszcze raz dowodzi niepospolitego charakteru tekstu.

Jak widzieliśmy, Psalmy 2 i 110 zawierają szczegółowe proroctwa o mającym się objawić Mesjaszu, o Jezusie Chrystusie, Jego misji i miejscu w Boskim planie wieków, w wielkim planie odnowy świata. Również w innych psalmach, oprócz słów apoteozy Boga, historycznych reminiscencji, w mozaice apeli, osobistych refleksji, dziękczynień, próśb i lamentacji znajdujemy także ważne elementy prorocze dotyczące Mesjasza.

Najwyraźniej występują one w Psalmie 22. W NT psalm ten cytowany jest 17 razy. Pierwotni chrześcijanie uważali ten psalm za modlitwę Jezusa. Już w w. 2 znajdujemy słowa, które Jezus w śmiertelnej męce wypowiedział na krzyżu: „Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił? Czemuś tak daleki od wybawienia mego, od słów krzyku mojego” (por. Mat. 27:46; Mar. 15:34). I dalej: „Wszyscy, którzy mnie widzą, szydzą ze mnie, wykrzywiają wargi, potrząsają głową: Zaufał Panu, niechże go ratuje! Niech go wybawi, skoro go miłuje” (Psalm 22:8-9); „Przebodli ręce i nogi moje. […] Między siebie dzielą szaty moje i o suknię moją los rzucają” (Psalm 22:18-19). Pamiętamy z opisów ewangelistów, że Jezusowi w tych ciężkich chwilach urągano, drwiono z Niego i wyśmiewano Go (Mat. 27:39-44; Mar. 15:34; Łuk. 23:34-37), dokładnie tak, jak przewidział natchniony Psalmista. Jezus, Syn Boży cierpiał jak człowiek. I wypowiedziane przez Jezusa na krzyżu słowa, przejęte z Psalmu 22:2, są najwymowniejszym świadectwem Jego ludzkiego cierpienia. Ale dzięki zwycięstwu na krzyżu Golgoty Jezus stał się „Królem królów i Panem panów”; słowa już cytowane: „Wspomną i nawrócą się do Pana wszystkie krańce ziemi, i pokłonią się przed nim wszystkie rodziny pogan. Bo do Pana należy królestwo, On panuje nad narodami” (Psalm 22:28-29).

W Psalmie 40, dziękczynnym, znajdujemy słowa: „Oto przychodzę, w zwoju księgi napisano o mnie” (Psalm 40:8) – omawiamy właśnie te przekazy. W Psalmie 41, będącym skargą cierpiącego na wrogów i nieprzyjaciół, czytamy: „Nawet przyjaciel mój, któremu zaufałem, który jadł mój chleb, podniósł piętę przeciwko mnie” (w. 10) – proroctwo o zdrajcy Judaszu. Jezus cytuje ten werset po umyciu uczniom nóg (Jan 13:18). Psalm 45, uważany za mesjański, jest pieśnią z okazji uroczystości weselnych króla – trudno tego rodzaju teksty jednoznacznie uważać za psalmy mesjańskie; w jakimś szerokim sensie może tak.

Elementy mesjańskie znajdujemy też w Psalmie 69, który należy do psalmów, najczęściej cytowanych w NT, na przykład: „Dodali żółci do pokarmu mego, a w pragnieniu moim napoili mnie octem” (Psalm 69:22); tak właśnie postąpiono, gdy Jezus, cierpiąc na krzyżu, powiedział w pewnej chwili: „Pragnę” (Jan 19:28-30; też Mat. 27:48; Mar. 15:36; Łuk. 23:36). Czasów eschatologicznych dotyczy księga życia z w. 29, wspomniana w Księdze Objawienia 3:5, 13:8, 17:8, 20:12,15, 21:27. Por. też w. 10 i 23-24, cytowane w Rzym. 15:3, 11:9-10; w. 26, wymieniony przez apostoła św. Piotra w mowie do braci (Dzieje Ap. 1:20).

Psalm 72, uważany za mesjański, jest modlitwą, kierowaną do Boga z prośbą o pomyślność w sprawowanych przez króla rządach, chociaż w niektórych wersetach moglibyśmy widzieć elementy mesjańskie, np.: „Niech mu oddają pokłon wszyscy królowie, niech mu służą wszystkie narody!” (w. 11); słowa takie mogą być jednak także elementem życzeń kierowanych do każdego króla.

Wyraźne akcenty mesjańskie znajdujemy w Psalmie 118, będącym wspaniałą wielogłosową, radosną pieśnią procesyjną i hymnem na cześć Wszechmocnego Boga. Jest on często cytowany w NT (Mat. 21:9.42; Mar. 12:10; Dzieje Ap. 4:11; 2 Kor. 6:9; 1 Piotra 2:7; Hebr. 13:6). Był też ulubionym psalmem M. Lutra. Wielość wątków i tematów, zmieniających się postaci nie ułatwia zrozumienia psalmu, ale elementy mesjańskie są w nim wyraźne. Na pierwszym miejscu należy wymienić słowa: „Kamień, który odrzucili budowniczowie, stał się kamieniem węgielnym. Przez Pana się to stało i to jest cudowne w oczach naszych” (w. 22-23). Węgielny to znaczy postawiony na węgle, a węgieł w każdej budowli stanowi jej początek, od węgła zaczyna się jej wznoszenie. Słowa te cytuje w NT Jezus wobec arcykapłanów i faryzeuszy po opowiedzeniu przypowieści o niegodnych dzierżawcach winnicy, odnosząc je do siebie i do swojej misji (Mat. 21:42). Także apostoł św. Piotr wobec przełożonych ludu i starszych, głosząc Ewangelię, po uzdrowieniu chromego (Dzieje Ap. 4:11-12). Słowa te są wypełnieniem proroctwa z księgi proroka Izajasza, danych Izraelowi: „Dlatego tak mówi Wszechmocny, Pan: Oto Ja kładę na Syjonie kamień, kamień wypróbowany, kosztowny kamień węgielny, mocno ugruntowany: kto wierzy, ten się nie zachwieje [BT: nie potknie się]” (Izaj. 28:16). Cytuje ten werset apostoł św. Paweł w Rzym. 9:33, tłumacząc przyczyny odrzucenia Izraela. Kamień w symbolice biblijnej zajmuje ważne miejsce. Ze względu na swoje właściwości kamień był w niektórych starych kulturach, na przykład egipskiej i chińskiej symbolem długowieczności. Nie bez powodu więc w wielu miejscach Biblii Bóg nazywany jest skałą lub opoką, np. w Psalmach: 18:3,32, 19:15, 28:1, 31:3, 62:3,7,8 itd. Kamień z Psalmu 118:22 jest symbolem Mesjasza. Jezus przez swoje zwycięstwo na krzyżu Golgoty stał się kamieniem węgielnym nowego Jeruzalem, mimo iż ludzie Go odrzucili. Ap. św. Paweł nawiązuje do tego symbolicznego znaczenia kamienia z Psalmu 118:22, gdy pisze o wyznawcach Jezusa, że są oni „zbudowani na fundamencie apostołów i proroków, którego kamieniem węgielnym jest sam Jezus Chrystus. Na którym cała budowa mocno spojona rośnie w przybytek święty w Panu” (Efezj. 2:20-21).

Inny akcent mesjański Psalmu 118 to słowa: „Błogosławiony, który przychodzi w imię Pana” (w. 26). W opisie czterech ewangelistów powtórzy je lud podczas uroczystego wjazdu Jezusa – Mesjasza – do Jerozolimy (Mat. 21:9; Mar. 11:9; Łuk. 19:38; Jan 12:13), a później sam Jezus, biadający nad losem tego miasta i prorokujący o jego zniszczeniu (Mat. 23:38-39). Wypowiadając te słowa Jezus nadaje im niewątpliwie sens eschatologiczny, a więc związany ze swoim powtórnym przyjściem, kiedy cały Izrael – naród wybrany Starego Przymierza – uzna w Nim przepowiedzianego przez proroków Mesjasza. Identycznie brzmiące wersety pierwszy i ostatni, wzywające do wysławiania Pana, „albowiem jest dobry, albowiem łaska Jego trwa na wieki”, nadają psalmowi kompozycję ramową (por. pod tym względem klasyczny Psalm 8).

Podsumowując powyższe rozważania, powiemy, że omówione psalmy mesjańskie zawierają wiele ważnych proroctw o mającym się objawić Mesjaszu, spełnionych w osobie Jezusa Chrystusa. Dowodzą one po raz kolejny nieustannej korespondencji między Starym a Nowym Testamentem, co nadaje Biblii jako księdze wyjątkowy charakter.

 

Bibliografia:

1. Borowski, Psalmy. Komentarz biblijno-ascetyczny, Kraków 1983
2. Brandenburg, Die Psalmen, t. I-II, wyd. 2, Giessen-Basel 1982
3. Krawczyk, Nadzieje mesjańskie w Psalmach, Warszawa 2007
4. Łach, Księga psalmów, Poznań 1990

Obraz Boga w Psałterzu, red. A. Eckmann, S. Łach, A. Tronina, Lublin 1982

Gianfranco Ravasi, Psalmy, t. I-V, Kraków 2007-2009

1. Seybold, Die Psalmen, Tübingen 1996
2. S. Synowiec, Wprowadzenie do Księgi psalmów, Kraków 1996. q

 

* Wszystkie cytaty biblijne pochodzą z tzw. Nowego Przekładu (NP), wydanego staraniem Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego z okazji Tysiąclecia państwa polskiego w 1971 r.